Gemeenten willen houtkachels verbieden

De razend populaire houtstookkachel ligt steeds meer onder vuur. Artsen waarschuwen voor ernstige gezondheidsschade. Een groeiend aantal steden wil daarom van de houtkachel af.

De afgelopen jaren is er een groeiende bezorgdheid ontstaan over de impact van hout stook op de luchtkwaliteit en de gezondheid van inwoners. Als reactie hierop hebben diverse Nederlandse gemeenten maatregelen geïntroduceerd om hout stook te beperken of zelfs te verbieden.

Regelgeving rond houtkachels: gemeentelijke bevoegdheden en grenzen

Hoewel gemeentes in Nederland geen directe bevoegdheid hebben om de aanwezigheid of installatie van houtkachels te verbieden, kunnen ze wel het gebruik ervan reguleren. Deze nuance in de wetgeving biedt gemeenten mogelijkheden om de schadelijke effecten van houtrook te beperken en tegelijkertijd binnen de juridische kaders te blijven.

Beperkingen in bevoegdheden

Het recht op eigendom en het gebruik van particuliere bezittingen, zoals houtkachels, wordt beschermd door nationale wetten en regelgeving. Dit betekent dat gemeenten niet zomaar de installatie of het bezit van een houtkachel kunnen verbieden. Dit kan pas via strikte nationale wetgeving of vrijwillige afspraken, zoals subsidieregelingen voor alternatieven.

Wat gemeentes wel kunnen doen

Binnen hun bevoegdheden kunnen gemeenten regels stellen die gericht zijn op het gebruik van houtkachels, om overlast en schadelijke emissies te beperken:

Stookverboden bij slechte luchtkwaliteit:

• Gemeenten kunnen het gebruik van houtkachels verbieden tijdens perioden met slechte luchtkwaliteit, zoals bij windstil weer of smog. Deze verboden worden vaak gekoppeld aan indicatoren zoals de Stookwijzer, die waarschuwt voor ongunstige omstandigheden.

Beperkingen in specifieke gebieden:

• Gemeenten kunnen regels opnemen in het omgevingsplan om hout stook te reguleren in dichtbevolkte of kwetsbare gebieden, bijvoorbeeld in de buurt van scholen, zorginstellingen of natuurgebieden.

Handhaving van overlastregels:

• Bij overlast door houtrook kunnen gemeenten optreden op basis van klachten van bewoners. Dit kan variëren van waarschuwingen tot boetes, afhankelijk van de ernst en herhaling van de overtreding.

Voorlichting en bewustwordingscampagnes:

• Gemeenten spelen een belangrijke rol in het informeren van inwoners over de impact van houtrook en het stimuleren van duurzamere alternatieven, zoals elektrische verwarming of warmtepompen.

Regulering in nieuwbouwprojecten:

• Sommige gemeenten, zoals Utrecht, hebben regelgeving ingevoerd die het installeren van nieuwe rookkanalen in nieuwbouwwoningen verbiedt. Dit voorkomt de uitbreiding van houtstook in nieuwe wijken.

Uitdagingen bij Handhaving

Het reguleren van het gebruik van houtkachels brengt praktische uitdagingen met zich mee:

• Bewijslast: het meten van schadelijke uitstoot en het vaststellen van overlast zijn technisch complex.
• Mensen overtuigen: veel mensen zien hun houtkachel als een bron van comfort en traditie, wat handhaving bemoeilijkt.
• Landelijke Richtlijnen: gemeenten werken vaak binnen een onsamenhangend wettelijk kader, wat hun mogelijkheden beperkt.

De toekomst: meer landelijke sturing

Hoewel gemeenten momenteel grotendeels afhankelijk zijn van eigen beleid, pleiten veel steden voor nationale regelgeving. Uniforme richtlijnen zouden niet alleen de handhaving vergemakkelijken, maar ook bijdragen aan een eerlijk speelveld voor alle gemeenten en burgers.

De huidige situatie benadrukt de balans tussen de rechten van eigenaren en de verantwoordelijkheid van overheden om gezondheid en leefkwaliteit te beschermen. Door regels op te stellen over het gebruik van houtkachels, blijven gemeenten binnen hun juridische mogelijkheden en kunnen ze tegelijkertijd een belangrijke bijdrage leveren aan schone lucht en een betere gezondheid voor iedereen.

Hieronder volgt een overzicht van de recente ontwikkelingen in enkele steden:

Utrecht: pionier in het verbod op hout stook

De gemeente Utrecht heeft ambitieuze plannen aangekondigd om de luchtkwaliteit te verbeteren. Vanaf 1 januari 2025 is het verboden om nieuwe rookkanalen te installeren in nieuwbouwwoningen. Het uiteindelijke doel is om per 2030 een volledig verbod op het gebruik van houtkachels en open haarden in te voeren, waarmee Utrecht de eerste stad in Nederland zou zijn met een dergelijk algeheel verbod. Deze maatregelen zijn bedoeld om de gezondheid van de inwoners te beschermen en de luchtvervuiling te verminderen.

Amersfoort: gedeeltelijk stookverbod op basis van luchtkwaliteit

Sinds 1 oktober 2024 heeft Amersfoort een gedeeltelijk stookverbod ingevoerd. Het stoken van houtkachels en open haarden is verboden wanneer de Stookwijzer code rood of oranje aangeeft, wat duidt op slechte luchtkwaliteit. Bij code geel is stoken wel toegestaan. Deze maatregel is genomen om overlast en gezondheidsklachten bij inwoners te verminderen. Handhaving vindt plaats op basis van meldingen; bij overtreding kunnen boetes variërend van 100 tot 400 euro worden opgelegd.

Eindhoven: voorstel voor gedeeltelijk stookverbod

In navolging van Amersfoort heeft de gemeenteraad van Eindhoven een motie aangenomen om een gedeeltelijk stookverbod in te voeren. Het voorstel houdt in dat het stoken van houtkachels en open haarden verboden wordt wanneer de Stookwijzer code rood of oranje aangeeft. Hoewel de exacte invulling van het verbod nog moet worden uitgewerkt, geeft de gemeente hiermee een duidelijk signaal af over het belang van schone lucht en het verminderen van overlast.

Gezondheidsrisico’s en overlast door hout stook

Houtrook bevat schadelijke stoffen zoals fijnstof, die ernstige gezondheidsklachten kunnen veroorzaken, met name bij kinderen, ouderen en mensen met luchtwegaandoeningen. Volgens het Longfonds ervaren ruim 750.000 mensen met een longziekte klachten door hout stook. Daarnaast ondervindt ongeveer een derde van de Nederlanders hinder van houtrook, wat de urgentie van deze maatregelen onderstreept.

Conclusie over hout stook en gemeentelijke maatregelen

De groeiende bezorgdheid over de impact van hout stook op de volksgezondheid en het milieu markeert een belangrijke verschuiving in het debat over luchtkwaliteit in Nederland. Gemeenten zoals Utrecht, Amersfoort en Eindhoven nemen proactieve stappen om de overlast en gezondheidsrisico’s van houtrook te verminderen, maar stuiten daarbij op uitdagingen in wet- en regelgeving en handhaving.

Gezondheid en luchtkwaliteit als drijfveren

Wetenschappelijk bewijs toont aan dat houtrook schadelijke stoffen bevat zoals fijnstof, koolmonoxide en polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s). Deze stoffen kunnen leiden tot ernstige gezondheidsproblemen, waaronder ademhalingsaandoeningen, hart- en vaatziekten, en longkanker. Vooral kwetsbare groepen zoals kinderen, ouderen en mensen met chronische aandoeningen worden disproportioneel getroffen. Het feit dat volgens het Longfonds ruim 750.000 Nederlanders met een longziekte klachten ervaren door houtrook benadrukt de urgentie van maatregelen.

Naast gezondheidsrisico’s veroorzaken houtkachels ook sociale overlast. Geluid, geur en rookontwikkeling zorgen voor spanningen in woonwijken, waarbij meldingen van overlast toenemen. Dit versterkt de druk op gemeenten om regulerende maatregelen te treffen.

Gemeentelijke initiatieven

De gemeentelijke aanpak varieert van stad tot stad, maar volgt een gemeenschappelijke trend van restricties en bewustwordingscampagnes:

• Utrecht: Met plannen om hout stook volledig te verbieden vanaf 2030 loopt Utrecht voorop in Nederland. Dit ambitieuze beleid wordt ondersteund door een verbod op nieuwe rookkanalen in nieuwbouwwoningen vanaf 2025.
• Amersfoort: De stad implementeert een gedeeltelijk stookverbod tijdens slechte luchtomstandigheden, zoals aangegeven door de Stookwijzer. Hiermee wordt een balans gezocht tussen behoud van tradities en bescherming van de volksgezondheid.
• Eindhoven: Hoewel de exacte uitwerking nog ontbreekt, heeft de gemeenteraad aangegeven in lijn te willen handelen met steden zoals Amersfoort door gedeeltelijke stookverboden in te stellen.

Beperkingen en toekomstige richting

Ondanks de toenemende maatregelen kampen gemeenten met uitdagingen. Het ontbreken van duidelijke landelijke regelgeving en de complexiteit van handhaving maken het moeilijk om stookverboden effectief te implementeren. Gemeenten hebben vaak beperkte bevoegdheden om daadwerkelijk op te treden tegen hout stook, waardoor ze afhankelijk zijn van vrijwillige medewerking van inwoners en lokale voorlichtingscampagnes.

Een uniform landelijk beleid zou deze problemen kunnen verlichten. Dit kan onder andere bestaan uit een nationaal stookverbod bij slechte luchtkwaliteit, subsidies voor alternatieve verwarmingsmethoden zoals warmtepompen, en strengere regelgeving voor de installatie van houtkachels.

De discussie over hout stook is een symbool geworden van de bredere strijd voor een gezondere en duurzamere leefomgeving. Terwijl gemeenten hun verantwoordelijkheid nemen om lokaal beleid te ontwikkelen, is de steun van landelijke overheden essentieel om deze initiatieven te versterken en te coördineren. In een tijd waarin de bewustwording over luchtkwaliteit groeit, is het verminderen van hout stook een belangrijke stap om zowel de gezondheid van mensen als de kwaliteit van het milieu te verbeteren. Alleen door gezamenlijke inspanningen kunnen we een balans vinden tussen tradities en de dringende noodzaak om de negatieve impact van houtkachels te minimaliseren.